Bài học từ các mùa đông tiền điện tử 2018 & 2022: Hướng dẫn sinh tồn cho các mùa đông tiếp theo
Trong thế giới tài chính, thị trường đi xuống (bear market) được ví như chu kỳ điều chỉnh “lành mạnh”, bởi tất cả những giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ nhất cũng đều phải trải qua những giai đoạn “điều chỉnh”. Giống như thị trường chứng khoán, bất động sản, hay vàng, thị trường tiền điện tử cũng không tránh khỏi quy luật này.
Thực tế, chỉ trong vài năm ngắn ngủi kể từ khi đồng Bitcoin ra đời vào năm 2009, thị trường tiền điện tử đã trải qua hai mùa đông khắc nghiệt (crypto winter), cho thấy mỗi giai đoạn suy thoái đều có những nguyên nhân và điều kiện riêng biệt.
Mùa đông tiền điện tử đầu tiên ập đến vào năm 2018, và lần thứ hai là vào năm 2022. Mỗi giai đoạn suy thoái này lại được “kích hoạt” bởi những tác nhân riêng biệt. Đi sâu vào phân tích sự khác biệt giữa chúng, từ góc độ năng động thị trường, tính ứng dụng và các quy định, chúng ta có thể thấy thị trường tiền điện tử đã trưởng thành như thế nào kể từ khi ra đời cách đây hơn một thập kỷ.
Sự biến động về giá cả, cách thức tham gia thị trường, cùng với những quy định quản lý chặt chẽ hơn, cho thấy thị trường tiền điện tử đang dần đi vào khuôn khổ và phát triển bền vững hơn.
Mùa đông tiền điện tử 2018: Bong bóng vỡ do các yếu tố nội tại
Khác với đợt sụt giảm vào năm 2022 (chúng ta sẽ bàn kỹ hơn ở phần sau), mùa đông tiền điện tử năm 2018 chủ yếu đến từ các yếu tố nội tại.
Lúc bấy giờ, thị trường tiền điện tử còn non trẻ và chưa trưởng thành. Nó vừa trải qua đợt tăng giá mạnh mẽ đầu tiên vào tháng 12 năm 2017 và tháng 1 năm 2018, được thổi phồng bởi tâm lý FOMO và lạc quan thái quá. Tuy nhiên, do tiền điện tử và công nghệ blockchain khi đó vẫn chưa có nhiều ứng dụng thực tiễn trong thế giới thực, giá tiền điện tử chắc chắn sẽ lao dốc trở lại.
Top 10 đồng coin Bitcoin, từ mức đỉnh lịch sử 19.783 USD vào ngày 17 tháng 12 đã giảm xuống dưới 7.000 USD vào đầu tháng 2. Sự sụt giảm này phơi bày bản chất dễ bị thao túng của một thị trường non trẻ, nơi giá cả phụ thuộc quá nhiều vào kỳ vọng và tâm lý FOMO hơn là giá trị thực tiễn.
Giá Bitcoin kể từ năm 2016. Nguồn: TradingView
“Thị trường tiền điện tử thời điểm đó vẫn chưa thực sự hoàn thiện để được chấp nhận rộng rãi,” CEO và đồng sáng lập của Fuel Labs, Nick Dodson, giải thích. “Giới hạn của công nghệ blockchain ở giai đoạn sơ khai chính là một yếu tố cản trở. Bên cạnh đó, giai đoạn “hào hứng” ban đầu dành cho một số đồng tiền điện tử nhất định có thể đã tạo ra bong bóng không bền vững, và bong bóng này cuối cùng đã vỡ.”
Những nguyên nhân quan trọng khác góp phần làm vỡ bong bóng bao gồm sự phản ứng tiêu cực từ phía các cơ quan quản lý. Điều này đặc biệt đúng với trường hợp của Trung Quốc, khi họ ban hành lệnh cấm các đợt chào bán tiền điện tử lần đầu (ICO) vào tháng 9 năm 2017 và sau đó tuyên bố cấm tất cả các hoạt động giao dịch tiền điện tử vào tháng 2 năm 2018. Các động thái cứng rắn này từ một cường quốc kinh tế như Trung Quốc đã gây ra hiệu ứng domino, khiến niềm tin của các nhà đầu tư giảm sút và góp phần đáng kể vào sự sụt giảm của thị trường.
Cùng chung quan điểm với Nick Dodson, ông Peter Eberle, Chủ tịch Castle Funds, nhấn mạnh đến những lo ngại về mặt pháp lý trên toàn cầu. “Các chính phủ và cơ quan quản lý trên thế giới ngày càng siết chặt quản lý đối với tiền điện tử và các đợt ICO những đồng coin mới. Sự bất ổn về môi trường pháp lý này đã góp phần làm gia tăng tâm lý tiêu cực trên thị trường.”
Tuy nhiên, phân tích sâu hơn, chúng ta có thể thấy các biện pháp quản lý không chỉ là những phản ứng nhất thời. Các chính phủ và cơ quan chức năng đang cố gắng bắt kịp với sự phát triển nhanh chóng của thị trường tiền điện tử, đồng thời thiết lập một khuôn khổ pháp lý rõ ràng để bảo vệ nhà đầu tư và ngăn chặn các hoạt động gian lận. Mặc dù sự thiếu hụt quy định rõ ràng có thể kìm hãm sự phát triển của thị trường trong ngắn hạn, nhưng về lâu dài, nó sẽ giúp thị trường tiền điện tử trở nên minh bạch và đáng tin cậy hơn.
Vai trò của các nhà đầu tư cá nhân
Tâm lý tiêu cực trên thị trường năm 2018 đã đặc biệt gây thiệt hại nặng nề bởi lúc bấy giờ, lực lượng chủ đạo dẫn dắt đợt tăng giá là các nhà đầu tư cá nhân thiếu kinh nghiệm (và thường dễ thay đổi). Phải tới tận năm 2021 và 2022, các tổ chức tài chính lớn mới bắt đầu tham gia thị trường tiền điện tử.
Điều này cho thấy các đe dọa về pháp lý và đà giảm giá ảnh hưởng không nhỏ đến tâm lý chung của thị trường, khiến giá tiền điện tử lao dốc nhanh chóng. Giám đốc và Trưởng phòng Quan hệ Công chúng, Chính sách và Quy định tại Xapo Bank, ông Joey Garcia, đồng tình với quan điểm này: “Nguyên nhân chính là do giá cả chủ yếu được thúc đẩy bởi sự gia tăng ồ ạt của dòng tiền từ các nhà đầu tư cá nhân và hoạt động đầu cơ.”
Sự thiếu vắng các nhà đầu tư tổ chức lớn, những bên thường có tiềm lực tài chính mạnh và chiến lược đầu tư dài hạn, đồng nghĩa với việc thị trường dễ bị “tổn thương” hơn trước những biến động về tâm lý. Khi các yếu tố tiêu cực xuất hiện, chẳng hạn như lo ngại về pháp lý, nhà đầu tư cá nhân dễ dàng hoảng sợ và bán tháo tài sản, gây ra hiệu ứng domino khiến giá tiền điện tử giảm mạnh.
Cùng chung quan điểm, ông Joey Garcia cũng chỉ ra rằng các vụ tấn công mạng và lỗ hổng bảo mật cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm giảm nhiệt thị trường. Báo cáo của CipherTrace cho thấy các vụ lừa đảo và tấn công mạng đã khiến thị trường thiệt hại 1,7 tỷ USD trong năm 2018.
“Những vụ hack và vi phạm bảo mật nghiêm trọng nhắm vào các sàn giao dịch và ví tiền điện tử đã làm xói mòn lòng tin vào hệ sinh thái tiền điện tử,” ông Garcia nói thêm, “bằng cách nhấn mạnh vào các lỗ hổng trong cơ sở hạ tầng hỗ trợ các dự án và gây nản lòng cho các nhà đầu tư mới.”
Tất cả những yếu tố trên, chủ yếu là các vấn đề nội tại của thị trường tiền điện tử, đã nhanh chóng biến sự “hào hứng” cuối năm 2017 thành mùa đông tiền điện tử kéo dài của năm 2018. Sự non trẻ, thiếu quy định rõ ràng, hoạt động đầu cơ thái quá của nhà đầu tư cá nhân, và những lỗ hổng bảo mật nghiêm trọng đã khiến bong bóng thị trường tiền điện tử vỡ tan.
Mùa đông tiền điện tử năm 2022: Ảnh hưởng lớn hơn từ kinh tế vĩ mô
Mùa đông tiền điện tử năm 2022, dù một phần vẫn bắt nguồn từ các yếu tố nội tại, nhưng lại cho thấy thị trường tiền điện tử phụ thuộc nhiều hơn bao giờ hết vào các điều kiện kinh tế vĩ mô.
Điều này không quá bất ngờ, bởi đợt tăng giá mạnh mẽ giai đoạn 2020-2021 phần lớn nhờ vào lãi suất siêu thấp và chính sách nới lỏng định lượng (quantitative easing) được các ngân hàng trung ương áp dụng.
Tuy nhiên, khi tình thế đảo chiều, lạm phát tăng cao, lãi suất leo dốc và chính sách thắt chặt tiền tệ được thực hiện, việc các nhà đầu tư rút tiền khỏi thị trường tiền điện tử là điều dễ hiểu. Vào thời điểm này, các nghiên cứu đã chỉ ra mối tương quan ngày càng chặt chẽ giữa thị trường tiền điện tử và thị trường chứng khoán.
Điều này cho thấy, thị trường tiền điện tử không còn tồn tại như một “phân khúc” tách biệt, mà đã dần hòa nhập vào hệ thống tài chính toàn cầu. Sự biến động của các chỉ số kinh tế vĩ mô sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả của tiền điện tử, đòi hỏi các nhà đầu tư phải có cái nhìn tổng quan hơn về thị trường.
Cũng giống như thị trường chứng khoán, thị trường tiền điện tử đã trải qua giai đoạn giảm giá kéo dài trong năm 2022, phản ánh tình trạng suy thoái của nền kinh tế toàn cầu. Điều này cho thấy, thị trường tiền điện tử không còn là một “pháo đài” riêng biệt, mà đang chịu tác động đáng kể từ những biến động của nền kinh tế vĩ mô.
Một lý do quan trọng dẫn đến sự tương quan này chính là sự tham gia ngày càng tích cực của các nhà đầu tư tổ chức vào thị trường tiền điện tử cho đến năm 2022. “Các tổ chức tài chính lớn bắt đầu áp dụng chiến lược đầu tư dài hạn, lựa chọn phương pháp mua và nắm giữ, củng cố vị thế của tiền điện tử như một lớp tài sản hợp pháp để đa dạng hóa danh mục đầu tư,” Siddharth Lalwani, đồng sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của Range Protocol, nhận định.
Tuy nhiên, bên cạnh những yếu tố vĩ mô, thị trường tiền điện tử năm 2022 cũng không tránh khỏi những tác động nội tại. Sự sụp đổ bất ngờ và ngoạn mục của Terra Luna, FTX và các tên tuổi lớn khác là minh chứng rõ ràng nhất.
Không chỉ gây ra hiệu ứng domino dẫn đến hàng loạt vụ phá sản liên quan, những sự kiện này còn làm lung lay nghiêm trọng niềm tin vào tiền điện tử. Các nhà đầu tư trở nên thận trọng hơn, khiến dòng tiền đổ vào thị trường giảm mạnh và đẩy giá tiền điện tử đi xuống.
Xây dựng
Ngoài ra, các quy định cũng đóng một vai trò nhất định. Vụ kiện tụng đình đám giữa Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) với Ripple đã phủ một bóng đen lên giá cả tiền điện tử.
Tuy nhiên, bên cạnh những yếu tố tiêu cực, chúng ta cũng cần ghi nhận những thay đổi tích cực diễn ra trong giai đoạn 2018-2022. “Khoảng thời gian này đánh dấu sự chuyển mình đáng kể của thị trường tiền điện tử, với sự bùng nổ của Tài chính phi tập trung (Decentralized Finance – DeFi) là bước phát triển nổi bật nhất,” Brendan Sedo, một thành viên cốt cán ban đầu của Core DAO và cựu Giám đốc điều hành của Joist, giải thích.
Sự xuất hiện của DeFi, với các giao thức cho vay, vay mượn và giao dịch ngang hàng, đã mở ra một loạt các ứng dụng thực tiễn mới cho tiền điện tử, vượt ra ngoài chức năng lưu trữ giá trị đơn thuần.
“Chính trong giai đoạn này, công nghệ blockchain đã thực sự mở rộng tiện ích của nó, vươn tầm thành một hệ thống tài chính phi tập trung hoàn chỉnh. DeFi phát triển thành một hệ sinh thái sôi động, cung cấp vô vàn dịch vụ, từ các nền tảng cho vay mượn, sàn giao dịch phi tập trung (DEX) đến các hoạt động farming lợi nhuận, đào tạo thanh khoản và các nhà tạo lập thị trường tự động (AMM).
Điều quan trọng của sự khác biệt này là việc cơ sở hạ tầng và tính ứng dụng như vậy đã mang lại cho tiền điện tử một nền tảng vững chắc hơn để vượt qua mùa đông khắc nghiệt tiếp theo. Thậm chí, có thể lập luận rằng sự phát triển nền tảng này đã giúp thị trường tiền điện tử bước vào một giai đoạn mở rộng tích cực khác nhanh hơn so với dự kiến.
Bài học quan trọng rút ra từ những mùa đông tiền điện tử năm 2018 và 2022, cũng như bất kỳ giai đoạn suy thoái nào có thể xảy ra trong tương lai, đó là việc xây dựng và phát triển vẫn đóng vai trò sống còn ngay cả trong những giai đoạn khó khăn, bất kể giá cả thị trường biến động ra sao.
Siddharth Lalwani tóm lược lại: “Tập trung vào các yếu tố nền tảng sẽ là yếu tố then chốt để tạo sự khác biệt trong tương lai. Điều này bao gồm việc có các ứng dụng sử dụng rõ ràng, công nghệ mạnh mẽ và một đội ngũ đủ năng lực. Trong những mùa đông tiền điện tử, các dự án với nền tảng yếu thường thất bại khi tâm lý thị trường thay đổi và bong bóng đầu cơ vỡ tan.”
